İMAM GAZALİ'YE GÖRE AKIL VE DÜŞÜNME
Beyhan Asma
Kur’an-ı Kerim düşünmeyenleri “kör, sağır ve dilsiz” olarak nitelendirir. Düşünmeyen insan sıradan canlıdan farksızdır. Her türlü olgu ve olayı düşünmek, araştırmak ve anlamaya çalışmak insana mahsus bir özelliktir. Ama bilgi altyapısı olmadan düşünce olmaz.
Efendimiz (S.A.V); “İlim rütbesi tüm rütbelerin üstündedir.” buyurmuştur. İşte felsefe ilmi, evrendeki her olayın, varlığın ve hayatın mahiyetini anlamaya yöneliktir, felsefi bilgi sorgulayıcı bir bilgidir, “neden” sorusu üzerinde durur.
Yani bilim bir şeyin nasıl olduğunun cevabını vermek üzere varken, nedenini, sorgulamanın ve ortaya çıkarmanın yolunu açan felsefedir. Tabii ki buradaki düşünceden varlık üzerinde tutarlı-sistemli- disiplinli düşünme kast edilmektedir; “Bir anlık düşünce bir yıllık nafile ibadetten hayırlıdır.” hadis-i şerifi ile de anlatılan düşünme, düşündükçe insanoğluna Yaratanın yüceliğini kavrayabilme imkânı sunan düşüncedir.
Bilgiye ve onun ayırıcı vasfına “Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?” ayeti de işaret buyurur. Varlığın kudretini temaşa edebilmek için düşünerek, bilerek yaşamak bizlere yaşama sevinci kazandırır. Gazali adeta bizim düşünce tarihimizde bir köşe taşıdır, fıkıh, kelam, felsefe, mantık, ahlak, tasavvuf, kritik olmak üzere yedi yol ortasında bir abidedir. Gazali aynı zamanda büyük bir eleştirmendir.
Gazali, “ Eleştirmek, Allah’ın benim ruhuma doğuştan kattığı bir duygudur.” der ve insanın kendisini kıstasa vuracak bir eleştiri duygusu içerisinde olmasının önemini vurgular. Gazali’nin yaşadığı dönemin ilimlerine eleştirel bakışını bu ölçüt belirlemiştir. Bu konularla çalışacak kişilerin yolu mutlaka Gazali’ye uğramak zorundadır. Gazali’nin yaptığı katkıları dikkate almaksızın bu alanlarda bir şey yapmak imkânsızdır.
Kelam ilmi, akıl ve mantık yoluyla ilahi hakikati temellendiren, İslam'a yöneltilen eleştirileri cevaplandıran, din dışı bir takım inanç ve telakkileri reddeden sistematik bir ilimdir. O yüzden kelamcılar İslam’ın savcıları, koruyucu askerleri olarak nitelendirilmiştir.
