ATTİLÂ İLHAN

İzmir’in Menemen ilçesinde doğdu (15 Haziran 1925). İzmir’de Karşıyaka Cumhuriyet İlkokulu ve Karşıyaka Ortaokulu’nu bitirdi. Atatürk Lisesi’ndeki öğrenciliği sırasında Türk Ceza Kanunu’nun 141. maddesine aykırı davrandığı gerekçesiyle tutuklandı ve okuldan uzaklaştırıldı. Danıştay kararıyla eğitimi sürdürme hakkını kazandı (1944) ve İstanbul’da Işık Lisesi’nden mezun oldu. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ndeki yüksek öğrenimini yarıda bırakarak (1946-1949), Fransa’ya gitti ve Paris’te bulundu (1949-1951) İstanbul’a döndükten sonra çeşitli gazete ve dergilerde çalıştı. 1951 yılında Gerçek gazetesinde bir yazısından dolayı hakkında soruşturma açılınca tekrar Paris’e gitti. Fransızca’yı ve Marksizmi bu yıllarda öğrendi.

1950’li yılları İstanbul-İzmir-Paris arasında geçiren Attilâ İlhan, bu dönemde adını yavaş yavaş duyurmaya başladı. Sinemayla olan ilişkisi de bu dönemde Vatan gazetesinde yazdığı sinema eleştirileri ile başladı (1953).

1957’de Erzincan’da askerliğini yaptıktan sonra, tekrar İstanbul’a dönerek sinema çalışmalarına ağırlık verdi. Ali Kaptanoğlu adıyla senaryolar yazdı. Sinemada aradığını bulamayınca, Paris’e geri döndü (1960). Babasının ölümü üzerine yazarın İzmir dönemi başladı. İzmir’de kaldığı sekiz yıl içinde, Demokrat İzmir gazetesinin başyazarlığını ve genel yayın yönetmenliğini yürüttü. Bilgi Yayınevi’nin danışmanlığını üstlenerek Ankara’ya taşındı (1973-1981). Daha sonra İstanbul’a yerleşti. Milliyet ve Gelişim Yayınları ile gazeteciliği devam etti. Bir süre Güneş gazetesinde yazdıktan sonra Meydan gazetesinde yazmaya devam etti (1993-1996). 1996 yılından beri köşe yazılarını Cumhuriyet gazetesinde sürdürüyordu. İstanbul’da vefat etti (11 Ekim 2005).

            Şiirleri, romanları ve denemeleri ile çok yönlü bir sanat adamı olan Atilla İlhan’ın; İlk şiiri “Balıkçı Türküsü”, Yeni Edebiyat Dergisi’nde (1941), ilk düzyazısı “Kültürümüz Üzerine Düşünceler” ise  Balıkesir’de çıkan Türk Dili Gazetesi’nde (1944) yayımlandı. Duvar kitabına aldığı “Cabbaroğlu Mehemmed” şiirinin 1946 yılında CHP Şiir Yarışması’nda ikincilik almasıyla da tanındı. Yeni Ortam, Dünya, Milliyet, Söz gazetelerinde köşe yazıları yazdı. Yelken ve Sanat Olayı dergilerini yönetti. Genç, Yeni Nesil, Varlık, Aile, Yirminci Asır, Seçilmiş Hikâyeler, Kaynak, Ufuklar, Mavi, Yeditepe, Dost, Yelken, Ataç, Yön, Milliyet Sanat, Sanat Olayı  dergilerinde şiirleri, deneme ve eleştirileri yayımlandı. Türk edebiyatının önemli isimleri arasına girdi.

            Atillâ İlhan; Garip Akımı ve İkinci Yeni şiirine karşı çıktı. Mavi ya da Maviciler adıyla tanınan toplumcu gerçekçi şiir akımını başlattı. Şiire yeni bir ses düzeni getirdi. Şahsî duyarlılık ile insanın duygu dünyasından kesitleri zengin çağrışımlarla yansıtması sebebiyle genç şairler üzerinde de etkili oldu.

            Roman ve denemelerinde de insan ve toplum gerçeğine tarihî ve sosyal yaklaşımı, eleştirel bakışı ve kendine has anlatımı dikkati çekmiştir. Son yıllarda ise Türkiye gerçeğine değişik boyut katan görüşleri ile gündem oluşturmuştu.

 “Tutuklunun Günlüğü” kitabıyla Türk Dil Kurumu Şiir Ödülü’nü (1974), “Sırtlan Payı” romanıyla da Yunus Nadi Armağanı’nı (1974-1975) kazanan Atillâ İlhan’ın eserleri:

Şiir: Duvar (1948), Sisler Bulvarı (1954),Yağmur Kaçağı (1955), Ben Sana Mecburum (1960), Belâ Çiçeği (1962), Yasak Sevişmek (1968), Tutkunun Günlüğü (1973), Böyle Bir Sevmek (1977), Elde Var Hüzün (1982), Korkunun Krallığı (1987), Ayrılık Sevdaya Dahil (1993), Kimi Sevsem Sensin (2002).

Roman: Sokaktaki Adam (1953), Zenciler Birbirine Benzemez (1957), Kurtlar Sofrası (2 cilt, 1963/1964), Bıçağın Ucu (1973), Sırtlan Payı (1974), Yaraya Tuz Basmak (1978), Fena Halde Leman (1980), Dersaadet’te Sabah Ezanları (1981), Haco Hanım Vay (1984), O Karanlıkta Biz (1988), Allah’ın Süngüleri: Reis Paşa (2002), Gazi Paşa (2006), O Sarışın Kurt (2007).

Gezi Notları: Abbas Yolcu (1957).

Deneme-Hâtıra: Hangi Sol (1970), Hangi Batı (1972), Faşizmin Ayak Sesleri (1975), Hangi Seks (1976), Hangi Sağ (1980), Gerçekçilik Savaşı (1980), Hangi Atatürk (1981), Batının Deli Gömleği (Gazete yazıları, 1981), İkinci Yeni Savaşı (1983), Sağım Solum Sobe (Gazete yazıları, 1985), Yanlış Erkekler Yanlış Kadınlar (1985), Ulusal Kültür Savaşı (1986), Bir Sağ Kırmızı Karanfil (gazete yazıları, 1988), Sosyalizm Asıl Şimdi (1991), Aydınlar Savaşı (1991), Kadınlar Savaşı (1992), Hangi Edebiyat (1993), Hangi Laiklik (1995),Hangi Küreselleşme (1997).

            Senaryo: Yalnızlar Rıhtımı (Lütfi Akad), Ateşten Damlalar (Memduh Ün), Rıfat Diye Biri (Ertem Gönenç), Şoför Nebahat (Metin Erksan), Devlerin Öfkesi (Nevzat Pesen), Ver Elini İstanbul (Aydın Arakon).

TV Dizileri: Sekiz Sütuna Manşet (1982), Kartallar Yüksek Uçar (1984), Yarın Artık Bugündür (1986), Yıldızlar Gece Büyür (1992), Tele-Flaş (1993)

            TV Filmi: Paranın Kiri (1979)